Оңтүстіктегі ең өзекті мәселе – жұмыссыздық пен қылмыс

1932 жылы құрылған, Қазақстандағы халқы ең тығыз қоныстанған облыстың аумағы – 117,3 мың шаршы метр. Халқының саны жөнінен де облыстар арасында көш бастап тұр. Ресми мәліметке сенсек, мұнда 3 млн-ға жуық адам тіршілік етуде. Басқаша айтқанда, республика халқының 15%-ы ОҚО-да тұрады. Республика бойынша бала туу және халық санының табиғи өсімі жөніндегі ең жоғарғы көрсеткіш те – осы өңірге тиесілі. Тұрғындардың басым бөлігі – қазақтар. Облыс құрамында 11 әкімшілік аудан, 4 қалалық әкімдік, 7 қала (Шымкенттен басқа), 13 кент, 171 ауылдық округ, 932 ауыл бар.

Халқы көп әрі тығыз орналасқандықтан ба екен, оңтүстік жұрты жұмыссыздықтан әбден қажыған. Сондықтан да өткен жылдан бастап мұндағы тұрғындар ақырындап солтүстік аймақтарға көшіріліп жатыр. Биылдың өзінде 100-ден астам отбасы теріскейге тұрақтап, жалақысы мардымсыз болса да, әйтеуір жан бағатын жұмысқа орналасып, үйлі болған.

Оңтүстік халқы үшін ең өзекті мәселе – жұмыссыздық екендігі басқа да мәліметтерден білінеді. Мысалы, облыста 70 мыңға жуық жұмыссыз азамат бар. Облыс орталығының өзінде 3 мыңнан астам адам екі қолға бір күрек таба алмай, әуре-сарсаңға түсіп жүр. Бұл – тіркелгені ғана. Тіркелмеген қанша адамның күнкөріс үшін жалданатын жай таппай жүргені бізге беймәлім. Таяуда өткен бос орындар жәрмеңкесінің өзі мұндай адамдардың шектен тыс көп екенін, жәрмеңкенің көмегі – теңізге түскен тамшыдай ғана болғанын көрсетіп берді. Өйткені, жәрмеңкеде көбінде жұмыс іздеуші жұртшылық пен жұмыс беруші ағайынның талаптары мен сұраныстары бір-біріне сәйкес келмейді. Айталық, ауруханалар дәрігер, зертханашы, инфекционист т.б. білікті мамандарды іздеп жатса, жұмыс іздеген халық негізінен ешбір мамандығы жоқ немесе педагог, қаржыгер сияқты аса қат емес мамандықтың иелері болып шығады. Сондай-ақ, мұндағы ел арнайы «сыйлық» бермей, орнықты жұмысқа орналасу қиын екенін де жақсы біледі. Оған үйреніскен, көндіккен. Ал ондай қомақты сыйлық беруге жағдайы жоқтар тұрақсыз, жалақыңды айлап бермейтін немесе айлығы мардымсыз жеке кәсіп иелеріне жалдануға мәжбүр.

Статистикаға көз салсақ, ең төменгі жалақы мөлшері де оңтүстік өңірде тіркелген. Республика бойынша оның көлемі – 133 мың теңге болса, оңтүстікте – 90 мың теңгеге жетер-жетпес. Әрине, бұл орта есеппен алынған сома, көпшілігі 90 мың теңге деген жалақыны түсінде де көрген емес. 5-10 адамнан құралған үлкен әулеттер шамамен 30-50 мың теңгеге қанағат қылып, өмір сүре береді.

Жұмыссыздық кесірінен аймақта қылмыс азаймай отыр. Керісінше, жылдан-жылға өсіп, өршіп барады. Былтырдың өзінде қылмыс саны 25,3 пайызға артып, 34 мың оқиға тіркелген. Сол қылмыстардың 92 пайызы – жұмыссыз азаматтардың қолымен жасалған. Облыста өзіне қол жұмсаған әйелдердің 30 пайызға көбейгенін де айта кеткен абзал.

Күнгейдің экономикасына да тоқталып өтейік. Соңғы кездері өңірдің әл-ауқаты оңбай тұрғаны жасырын емес. Ағымдағы жылдың 7 айында ОҚО-ның сыртқы сауда айналымы өткен жылғы осы кезеңмен салыстырғанда 30 пайызға жуық төмендеген. Сауда айналымы 950 млн долларды құрайды. Өңірдің басты сауда серіктесі – Өзбекстан. Негізінен ұн, бидай, қара металл сынығы, темірден жасалған жартылай фабрикаттар, күнбағыс майын сатады. Қытаймен де байланысы жаман емес. Аспан асты еліне мұнай, қызылмия тамырын, тері өткізсе, олардан антибиотик, полимер, дөңгелек, тас, құбыр, құрал-жабдық т.б. заттарды көптеп сатып алады екен. 18 мыңға жуық заңды тұлға тіркелсе, соның 3,5 мыңы – сауда, 3 мыңға жуығы – білім саласында жұмыс істейді.

Қалай дегенмен де, аймақта проблема аз емес. Оны тиімді шешу – негізінен биліктің құзырындағы мәселе.